|
محمدتقی
بهلول
گنابادی (1279-1384 ه.ش) وی که در هشت
سالگی در
مکتب پدر
حافظ کل قرآن
شد، نخستین
مبارزه سیاسی
خود را با بر
هم زدن جشنی
آغاز نمود که
مقارن با اول
محرم با حضور
همسر رضا شاه
در باغ ملی
سبزوار برپا
شده بود.
آنگاه تحت
تعقیب عوامل
حکومت پهلوی
قرار گرفت و پیاده
عازم قم و سپس
کربلا شد. در
سال 1314 در مسجد
گوهرشاد
سخنان تندی
در مبارزه با سیاست
کشف حجاب رضا
خان ایراد
نمود و سپس به
افغانستان
گریخت و در
آنجا نیز به
دلیل اصرار
بر مبارزه،
زندانی شد و 30
سال را در
اسارت
گذراند. پس از
دوران اسارت،
به مصر رفت و
در کنار حضور
در دانشگاه
الازهر، رئیس
بخش فارسی
رادیو و تلویزیون
مصر نیز شد.
بهلول بر ادبیات
عرب و تاریخ
انبیاء مسلط
بود و در
دوران حیات
خود، 200 هزار بیت
شعر سرود. این
عارف معاصر،
اغلب با پای پیاده
طی طریق مینمود
و به ورزش نیز
بسیار علاقه
داشت. در
اواخر عمر به یاری
زلزلهزدگان
بم شتافت و در
آنجا مجروح و
مدتی بستری
شد. حضرت آیتاله
خامنهای به
مناسبت وفات
این فقیه و
مجاهد
وارسته پیام
تسلیت صادر
نمودند. مزار
علامه بهلول
گنابادی در
ورودی
شهرستان
گناباد قرار
دارد. |
|
محمد
پروین
گنابادی (1282-1357 ه.ش) این ادیب،
فرهنگنگار
و مترجم نامی
پس از فرا گرفتن
مقدمات علوم
در مکتبخانه
و در نزد پدر برای
ادامه تحصیل
به فردوس و
قائن و سپس به
مشهد میرود
و در زمرۀ
شاگردان
خصوصی ادیب نیشابوری
قرار میگیرد
و با بدیعالزمان
فروزانفر
آشنا میشود.
در 1322، نماینده
مجلس شورای
ملی میشود.
پروین از
همکاران نزدیک
علامه دهخدا
در تدوین لغتنامه
و یکی از 4 وارث
علمی وی بود.
با مؤسسه
فرانکلین و
انتشارات
دانشگاهی
همکاری داشت
و سالها
کتابهای
درسی را به
لحاظ صحت
نگارش و
اصالت محتوا
بررسی میکرد.
از جمله فعالیتهای
وی در سالهای
پایانی عمر میتوان
به همکاری با
بنیاد فرهنگ
ایران در تدوین
فرهنگ تاریخی
زبان فارسی
اشاره کرد. این
ادیب برجسته
دارای درجه
دکترای
افتخاری
عرفان اسلامی
نیز بوده است.
از جمله آثار
پروین
گنابادی میتوان
به ترجمۀ
مقدمه ابن
خلدون، روح
تربیت، برگزیده
تاریخ بلعمی،
برگزیده تفسیر
طبری، گزیده
مشترک یاقوت
حموی و تألیف
راهنمای
مطالعه و
دستور زبان
فارسی و
خودآموز
املا و انشا
در 3 جلد اشاره
کرد. وی در
قطعه 14 بهشت
زهرا تهران
آرام گرفته
است. |
|
ملامظفر
گنابادی (قرن
10 و 11 ه.ق) ملامظفر
گنابادی،
منجم، ریاضیدان
و حکیم عهد
شاه عباس اول
صفوی و معاصر
شیخ بهائی به
همراه دو
فرزند خود از
منجمان
دربار پادشاه
بوده است. در سیاحتنامه
شاردن چنین
آمده که اغلب
منجمان بزرگ
ایران از ایالت
خراسان و از
بلدۀ کوچک
گناباد
برخاستهاند.
شاه عباس به
عقاید
منجمان و تفسیر
آنان از
احوال
ستارگان
اعتقاد داشت
و در برنامهریزی
جنگها و
امورات مهم
با آنها
مشورت میکرد.
چند نمونه
تأثیرپذیری
شاه عباس از پیشبینیهای
ملامظفر
گنابادی در
جلد 2 کتاب
زندگینامه
شاه عابس ذکر
شده است (برای
نمونه پیشبینی
موفقیت در
جنگ با ترکان
عثمانی). از
جمله تألیفات
ارزنده
ملامظفر
گنابادی در
علم نجوم میتوان
اختیارات
النجوم، تنبیهات
المنجمین،
الحاتمیه
(قبلهالافاق)،
منتخب التنبیهات
و شرح بیست
باب
ملاعبدالعلی
بیرجندی را
نام برد. در
منابع
مختلف، سال
وفات وی مشخص
نیست. نام این
منجم مشهور،
بر روی تنها
دبیرستان
نمونه دولتی
شهرستان
گناباد
گذارده شده
است. |
|
ابومنصور
ریابی (قرن 5 یا 6
ه.ق) ابومنصور از
وزرای طغرل
بن میکائیل،
مؤسس دولت سلجوقیان،
بوده است. وی
کاردان و
خداترس بوده
و هر بامداد
تا طلوع آفتاب
بر سجاده مینشسته
است. روزی در
حالی که هنوز
نماز صبحش
تمام نشده به
خدمت شاه فرا خوانده
میشود.
ابومنصور
اعتنا نمیکند؛
شاه که از تأخیر
او بسیار
ناراحت شده
علت را جویا میشود.
وی میگوید من
بنده
پروردگارم و
نوکر شهریار.
با خود عهد
کردهام که
هر صبح تا از
بندگی به
درگاه خدا
فارغ نشوم،
به خدمت
سلطان در نیایم.
این جواب
مقبول سلطان
واقع میشود
و او را میبخشد.
در آبادی ریاب
گناباد
مقبرهای
واقع است که
برخی آن را
متعلق به
ابومنصور میدانند. |
|
خواجه
اختیار منشی
گنابادی (قرن 10
ه.ق) یکی از معروفترین
خوشنویسان
خط تعلیق که
مدت 30 سال در
دوران سلطنت
سلطان محمد
خدابنده صفوی
در خراسان به
کار انشاء وی
اشتغال
داشته است.
مجموعهای
از منشآت و خط
او که به طرز زیبایی
تذهیب شده در
کتابخانه
سلطنتی (سابق)
تهران موجود
است. |
|
سلطانعلی
گونابادی
(قرن 9 و 10 ه.ق) از پزشکان
آغاز عهد صفوی
که حدود 40 سال
در خراسان و
ماوراءالنهر
دانش پزشکی میآموخته
است. از جمله
آثار وی
دستورالعلاج
(933 ه.ق) است. |
|
محمدتقی
منجم (قرن 11 ه.ق) محمدتقی
منجم، فرزند
ملامظفر
گنابادی، از
اخترشناسان
معتمد دربار
شاه عباس اول
بوده است.
محمدتقی در
دوران شاه صفی،
مورد غضب شاه
قرار میگیرد
و چشمانش کور
میشود. سپس
در دوران شاه
عباس با دریافت
مستمری و خدم
و حشم مورد
عنایت
دوباره قرار
میگیرد. |
|
میرزا
شفیع منجمباشی
(قرن 11 ه.ق) برادر
محمدتقی منجم
که پس از کور
شدن وی منجم
دربار شد و تا
زمان شاه
عباس ثانی این
سمت را بر
عهده داشت. در
سیاحتنامه
شاردن آمده
که وی بسیار
موقر بوده و
مرتبه بالایی
در دربار
داشته است. |
|
ابوبکر
عبدالغفار (414-510
ه.ق) این محدث و فقیه
برجسته از 6
سالگی
استماع علوم
اسلامی را
آغاز کرد. وی 40
سال روایت حدیث
مینموده و
اهل علم از او
حدیث میشنیدهاند.
از آثار وی میتوان
الاجزاء و
الفوائد را
نام برد. |
|
ابویعقوب
اسحق (وفات 316
ه.ق) یکی از فقهای
قرون اولیه
اسلام که از
محمد بن یحیی
ذهلی و
ابوالازهر و
دیگران حدیث
شنیده است.
نام وی در
کتاب معجمالبلدان
ذکر شده است. |
|
ملا
عبدالصمد بیلندی
(وفات 1327 ه.ق) وی که از
شاگردان
مرحوم حاج شیخ
مرتضی انصاری
بوده، از
علمای معروف
زمان خود در
فقه و اصول
بوده است. |
|
سید
عمادالدین
محمود (قرن 9 ه.ق) عمادالدین
از وزرای تیموریان
بوده که به ویژه
در نجوم و تاریخ
تبحر داشته
است. وی در سال
852 مورد توجه
الغ بیک واقع
شد و به وزارت
رسید و بعدها
صاحب دیوان و
متصدی امور
سنجر میرزا
شد. |
|
سید
زینالعابدین
گنابادی (قرن 8
و 9 ه.ق) سید زینالعابدین
ملقب به
عزالدوله،
از وزرای
مقرب امیر تیمور
گورکانی (736 تا 807
ه.ق) بوده است.
نام وی در
مجمل فصیحی و
لطائف
الطوائف ذکر
شده است. |
|
ابوالفتح
جنابذی (وفات 932
ه.ق) وی یکی از
دانشمندان،
شعراء و طبیبان
عهد شاه
اسماعیل صفوی
بوده است. |
|
آنسی
(قطبالدین میرحاج)
(قرن 9 ه.ق؟) این شاعر از
نسل شاه نعمتاله
ولی و معاصر
سلطانحسین
بایقرا بوده
و با امیر علیشیر
بسیار مأنوس
بوده است. تاریخ
و محل وفات وی
مشخص نیست،
گرچه برخی
معتقدند قبری
در آبادی بیمرغ
گناباد وجود
دارد که
متعلق به وی
است. |
|
سید
محمدباقر
گنابادی میرزا
محمدباقر
گنابادی از
دانشمندان
علم نجوم و هیئت
و فلکیات
زمان خود
بوده و در این
باره تألیفات
و آثاری دارد
از جمله زیج
اصفهان که به
زبان فارسی
نوشته شده و
احکام رصد
کواکب در آن
ذکر شده است. |
|
بهجتی
شهری (1297-1320 ه.ش) سید حسین
مهدوی شهری
در شعر به
بهجتی تخلص مینموده
است. وی قریب
به 4000 بیت شعر
سروده و کتابی
نیز به نام نیروهای
روان به رشته
تحریر
درآورده که
در دوران خود
از جنبۀ روانشناسی
تازگی داشته
است. |
|
قاسمی
گنابادی (قرن 10
ه.ق) میرزا قاسم
از جمله
شاعران بزرگی
بوده که هر دو
دوره تیموری
و صفوی را درک
کرده است. از
آثار وی میتوان
به مثنوی
روضه خلد،
شاهرخنامه،
شهنشاهنامه،
لیلی و مجنون
در 2540 بیت،
کارنامه یا
چوگاننامه
و خسرو و شیرین
در 3000 بیت اشاره
کرد. |
|
مسعود
النوکی وی از اهالی
بخش جزین
بجستان است و
معاصر
بهرامشاه
غزنوی،
پانزدهمین
پادشاه غزنویان،
بوده است. نام
وی در لبابالالباب،
کتاب
افغانستان و
تذکره هفت
اقلیم ذکر
شده است. |
|
حزینی
گنابادی (قرن 10
ه.ق) وی که به حزینی
تخلص مینموده
از غزلسرایان
عصر خود بوده
که به تجارت و
بازرگانی نیز
اشتغال
داشته است.
نام وی در
آتشکده آذر بیگدلی
ذکر شده است. |
|
از دیگر
دانشوران
گناباد میتوان
عبدالعزیز
بن الاخضر
(محدث و فقیه
اهل سنت)، سیاح
کلاتی (محدث و
واعظ)، سنائی
گنابادی
(شاعر)،
محمدابراهیم
کرباسی کاخکی
(عالم و مرجع
تقلید شیعه)،
میرزا بیک
(مورخ)، حاج سید
محمد عرب
بجستانی
(عالم و عارف)،
حاج سید علی
بجستانی
(واعظ)، شیخ
نظامالدین
(عالم و عارف)،
ملا محمد
جعفر بیلندی
(طبیب)، قطبی،
عهدی، قیدی،
عبدی، میر
عبدالباقی و
ملا بیخودی
(همگی جزء
شاعران) را
نام برد. |
|
|
|
|
|
· منبع
اصلی (اقتباس
و تلخیص) مجتبوی، سید
حسین (1374). جغرافیای
تاریخی
گناباد. مشهد:
مرندیز. · منابع
فرعی (اقتباس
و تلخیص) وبگاهها،
مصاحبهها و
زندگینامههای
اینترنتی |