قنات قصبه گناباد

به عنوان یکی از پدیده‌های شگفت‌انگیز دست‌ساختۀ انسان در طول تاریخ و نمادی از هم‌نوایی بشر با طبیعت توجه بسیاری از مورخان و پژوهشگران را به خود جلب کرده است. این قنات از میانۀ اراضی کوی شرقی گناباد از محلی معروف به «برج علی ضامن» در داخل رسوب‌های ریزدانه آغاز شده و دارای 7 کانال متصل به هم است. بر اساس آخرین مطالعات، طول این قنات 33113 متر، تعداد چاه‌های آن متجاوز از 470 حلقه و عمق چاه مادر آن نیز حدود 280 تا 300 متر است. رشتۀ قصبه در واقع اولین کانال قنات گناباد بوده که در زمان هخامنشیان حفر شده و در پی آن رشته‌های دیگر در مواقع خشکسالی حفر گردیده‌اند.

مسجد جامع گناباد

از بناهای ارزشمند دوره خوارزمشاهیان می‌باشد که در کوی شرقی گناباد قرار دارد. این بنا با نقشۀ دو ایوانی دارای سردر تزئینی، صحن یا میانسرا، ایوان شمالی و جنوبی، رواق و سه شبستان ستوندار است. ایوان اصلی یا ایوان قبله در سمت جنوبی صحن واقع شده که با چهار طاق گهواره عرضی و چهار قوس، دارای تزئیناتی آجری شامل دو قطارپیچ، نوارهای اسلیمی و یک حاشیه کتیبه قرآنی به خط بنایی است. شبستان شمال شرقی این مسجد به صورت ستوندار با جرزهای بسیار مستحکم و طاق‌های متعدد، دارای محرابی با تزئینات گچبری متعلق به دوره قاجار و کتیبه‌ای بسیار زیبا متعلق به دوره ایلخانی است؛ این شبستان در حال حاضر موزه باستان‌شناسی می‌باشد.

روستای متروکه عمرانی

در 20 کیلومتری شمال گناباد و بر کنار راه گناباد-مشهد قرار دارد. این روستا که بر اساس شواهد موجود حداقل از دوره سلجوقیان مسکونی بوده و در دوران صفویه از رونق زیاد برخوردار گردیده، تا حدود 50 سال پیش دارای سکنه بوده، اما به دلیل خشکسالی‌های متوالی متروکه گردیده است. در حال حاضر آب‌انبارها، مسجد، حمام و کاروانسرای آن بر جای مانده است. عمرانی به دلیل دست‌نخوردگی و بقای بافت اولیه، به بهترین شیوه، سازگاری انسان را با طبیعت یک زیستگاه کویری نشان می‌دهد.

emrani

مدرسه نجومیه

در کوی شرقی گناباد و در مجاورت مسجد جامع قرار دارد. این مدرسه از یادگارهای معماری اسلامی در دوره صفویه بوده که به دلیل تدریس علوم نجوم و افلاک در آن به مدرسه نجومیه شهرت یافته است. در حال حاضر فضای آن به عنوان موزه مردم‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این موزه 14 غرفه به معرفی مشاغل سنتی، نحوه زندگی و نوع پوشش مردم گناباد اختصاص دارد. جلوه‌هایی از آهنگری، پارچه‌بافی سنتی، سفالگری، نمدمالی، حفر قنات، عروسی و عصاری (روغن‌گیری) در این موزه به نمایش گذاشته شده است.

imسسسسسسages

مسجد جامع قوژد

در روستای قوژد واقع در 10 کیلومتری شهرستان گناباد قرار دارد. بنای مسجد شامل ایوانی بزرگ است که در سمت قبله آن قرار دارد و پوشش آن نیز با شیوه‌ای هنرمندانه به صورت جناغی اجرا شده است. محراب دیواره انتهایی ایوان به صورت فرورفتگی در دیوار با تزئینات ظریفی از مقرنس و کاربندی گچی تعبیه شده است. از فضاهای دیگر این بنا، شبستان با پایه‌های خشتی و گلی است که طاق‌های جناغی و کوتاه آن ایجاد پوششی را بر روی بنا امکان‌پذیر نموده است. تزئینات مسجد جامع قوژد منحصر به آجرهای خفته راسته و اشکال لوزی عمودی متصل به هم است. به لحاظ ساخت، معماری این بنا متعلق به قرن 13 هجری است.

Untitled

روستای ریاب

در 5 کیلومتری جنوب غرب گناباد واقع شده است. آنچه این روستا را منحصر به فرد نموده، بافت تاریخی و آثار به جا مانده متعلق به دوره قاجاریه و صفویه آن است. این روستا دارای مجموعه‌ای از خانه‌های قدیمی بادگیردار، حوضخانه، قلعه، حمام، مسجد و آب‌انبار با معماری بسیار زیبا است.

riyab

یخدان کوثر

در روستای متروکه کوثر در نزدیکی بیدخت واقع است. این یخدان که از یادگارهای دوره قاجاریه است در گذشته برای جمع‌آوری یخ مورد نیاز تابستان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در زمستان، آب باران و قنات به تدریج در «آب‌بند» پشت این یخدان جمع می‌شده و پس از یخ بستن توسط افراد شکسته شده و در داخل یخدان چیده می‌شده است. از کاه نیز جهت جدا کردن لایه‌های یخ داخل آن استفاده می‌شده است. ارتفاع این بنا 15 متر و عمق آن 5 متر می‌باشد که در ساخت آن از آجر و گل استفاده شده است.

untitled (2)

آب‌انبار شریعت

معروف به آب‌انبار حسینیه، مربوط به دوره قاجار می‌باشد که توسط شخصی خیّر به نام «شریعت» به میراث فرهنگی و گردشگری واگذار شده است. این آب‌انبار در حال حاضر به صورت نمایشگاهی از آثار مردم‌شناسی مرتبط با آب در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. از لحاظ معماری و پلان، این آب‌انبار دارای یک مخزن و 40 پله است. در این محل تصاویری از روند تکامل آب، نحوه برداشت و وسایل حفر قنات به نمایش گذاشته شده است. آب‌انبار در مرکز گناباد و در خیابان سعدی واقع است.